Құрметті оқырмандар!
Президенттің 2020 жылғы 10 қарашадағы №748 қаулысы бойынша «Саяси қуғын – сүргін құрбандарын жаппай ақтау» туралы жарлығына сәйкес Әл-Фараби қалалық ғылыми – әмбебап кітапханасының мерзімді басылымдар секторы «Ақтаңдақтар ақиқаты» айдарымен отызыншы, қырқыншы, елуінші жылдарда орын алған заңсыз жазалаудың құрбаны болған Алаш ақтаңгерлері туралы көне басылымдарда жарық көрген мақалаларды ұсынады. Кезектегі «Ақтаңдақтар ақиқаты» айдарында «Известия» газетінің «Неделя» қосымшасындағы №20 1990 жылдағы санында жарияланған «Тағы да ақтау туралы» мақаласын ұсынамыз.
Тағы да ақтау туралы.
В.Пирожков, ССРО Мемлекет қауіпсіздігі Комитеті төрағасының орынбасары, генерал- полковник.
30-40 жылдардың аяғындағы, 50 жылдардың басындағы зорлық-зомбылық пен заңсыздықтарға баға бергенде,ең алдымен сталинизмнің елдің қоғамдық-саяси экономикалық дамуына мейлінше ауыр жағдай жасалғанын әміршіл-әкімшіл жүйені түбегейлі қалыптастырғанын, көптеген адамдардың санасында заң мен моральдық нормаларын адамның жеке басына сыйламаушылықты қалыптастырғанын атап көрсету керек.
Заңдылықты, әділдікті және шындықты толық қалыптастыру тек қайта құрудың, демократия мен жариялылықтың арқасында ғана мүмкінт болып отыр. Кінәсіз адамдарды саяси және адамгершілік тұрғыдан ақтаудың бұл процессіне ССРО меклекет қауіпсіздігі Комитеті қызметкерлері белсене қатысты. Олардың бағыттағы қызметі сайып келгенде чекистердің қазіргі ұрпағының зұлымдықты. Сталиннің және оның төңірегіндегілердің қастандық еркін орындаушыларды батыл айыптауы болып табылады, адамның правосын жүзеге асыру кепілдігінің нығаюына көмектеседі және комитетте, жергілікті жерлердегі оның органдарында жүріп жатқан қайта құру процесін бейнелейді.
Сол кездегі заңсыздықтарды және оны жүзеге асырған адамдарды біздің қызметкерлеріміздің ашық айыптауы Мемлекет қауіпсіздігі Комитетінің қазіргі қызметкерлердің ішкі істер Халық комиссариатымен бір қатарға қою тырысушыларға берілген қарсы жауап болып табылады. Жазалау мен жасалған қастандықтың себептерін, механизмін ашып, кінәсіз жазаланған әрбір адамды ақтау үшін қажетті нәрсенің бәрінің істелуінің олардың жарқын есімдері мен адал істерінің халық есінде қалпына келтірілуінің талап етілуін чекистер халықтың аса маңызды міндеті, совет адамдарының аға ұрпақ алдындағы жоғары адамгершілік борышы ретінде қабыл алды.
Бұдан бірнеше жыл бұрын қоғамды адамгершілік жағынан тазалау, әділеттілікті және шындықты қалпына келтіру процесі ретінде ақтау, совет мемлекеті өмірінің ұзақ бір кезеңі туралы ойлауға, тіпті айтуға да болмайтын еді. Шынында ақтау ең алдымен жеке немесе бір топ адамды ақтау деп түсінілді. Ия, соттан басқа және көптеген сот органдарының іс-қимылы жеке адамдардың заңдылықты бұзуы, көп жағдайда өрескел бұзуы деп бағаланды.
Талдау көрсеткеніндей, бұлайша қарау, осылай бағалау – небәрі жартылай ғана шындық. Ал толық шындық жаппай жазалаудың болғандығын да, халықтың таңдаулы өкілдерін жойып жібергендігінде. Бұл ресми идеология мен саяси практикадан сәл де болса шегіңушілікпен күрес жөніндегі, жеке адамның билігін сақтап қалу үшін қоғамын жойып жіберу жөніндегі ойластырылған, жақсы жолға қойылған машина еді.
Мейлінше өрескел заңсыздықтың «праволық» алғашқы негізі Сталиннің инициативасы бойынша әзірленген ССР Одағы Орталық Атқару Комитетінің 1934 жылғы желтоқсандағы контрреволюциялық қылмыстар жөніндегі қылмысты істерді тез және жеңіл-желпі қарау туралы жантүршігерлік қаулысы болғанын айту керек. Онда белгіленген «нормалар» мынадай» .
1. Тергеу өкіметі – террористік актілерді әзірлеуге немесе жасауға байланысты айыпталғандардың істерін шапшаң латылған тәртіппен жүргізетін болсын.
2. Сот органдары қолдану – осы категориядағы қылмыстылардың күнәсін кешіру туралы түскен өтініштерге бола жазалаудың жоғары шарасын қолдану жөніндегі үкімдердің орындалуын кешіктірмейтін болсын.
3. Ішкі Істер Халық Комиссариатының органдары категориядағы қылмыстылар жөніндегі жазалардың жоғары шарасы туралы үкімдерді сот үкімдері шығарылысымен ақ шұғыл орындайтын болсын.
Бірақ, саяси жауды жасап және олармен күресте заңдылықты бекітіп алған соң оған қоса елгезек әрі қалтқысыз істейтін жазалау механизмін іске қосу қажет еді. Бұл ойды жүзеге асырудың оңтайы келді. Дәл осы кезде Ф.Э. Дзержинский шыңдаған чекистер гвардиясы – құпия жағдайда жұмыс істеудің революция мен азамат соғысының мектебінен өткен кадрлар жазалау диірменіне түсіп қалды. Шет елдерде жауапты тапсырмалар орындап жүрген барлаушылар да балтамен шабылды. Тұтас алғанда 1934-1939 жылдары біздің 21880 қызметкеріміз «контрреволюциялық қылмысы» үшін сотталды. Ішкі істер халық Комиссариатының органдарына қандайда болмасын бұлғаныш жұмыстарын атқаруға дайын мансапқорлар, принципсіз адамадамдар келді және мейлінше тықпаланды.
Жаппай жазалау 1936 жылдың аяғында ерекше күшейе түсті. Сотсыз жүгенсіздіктің аяусыз механизімі – «ОГПУ коллегиясы», «Еркекше кеңес, ескілік және үштік дәл осы жылдарда барынша өрістеді. Ішкі істер комисириятының басшылығымен қоса олардың құрамына одақтық және автономиялық республикаларының Орталық Комитеттері өлкелік және облыстық комиттеттерінің бірінші хатшылары, республикалық, өлкелік және облыстық прокурорлары, СССР одағының прокуроры кірді.
Архив материалдары мен ақтау жөніндегі істерді зерттеу барысында алынған қазіргі толық мәліметтер жазалаудың өрескел болғандығын бейнелейді. Сол кездегі саяси қылмысты деп айыпталған 3.778.234 адам жазаланды, 786098 адам ең жоғары жазаға атуға бұйырылды.
Өз халқын жаппай қырып жоюдың жантүршігерлік машинасын жасаған Сталиннің оны өзінің бүкіл беделімен қорғауы, оның тыныс алуына мүмкіндік берілмеуі жайдан жай емес. 1939 жылға қараған кезде жазалау толқынының азаюына байланысты жергілікті партия ұйымдары бір қатар басшылырының Ішкі істер комисиариаттарының қызметкерлеріне қамаудағыларға ұрып соғуды қолданғандарын кінә етіп тағуға батылы жеткен кезде. Сталиннің 39 жылғы 10 қаңтарда жергілікті жерлерде тұтқындарды азаптауды ақтайтын телеграмма жіберді.
Мемлекеттік қауыпсіздігі Сталиндік террордың кінәсіз құрбандарын ақтау жөнінде жұмыспен 1953 жылдан бері айналысып келе жатқаны белгілі. Алғашқыда 30 жылдардың саяси сот процестерінің материалдарын зертеумен арнайы комиссия айналысты. Олардың құрамына кезінде зорлық зомбылық пен заңсыздықтарға қатысқан Молотов, Каганович, Варашилов және басқа басшылар енді. Әрине олар әртүрлі ойдан шығарылған орталықтар мен блоктардың болғанына күмәнданған жоқ. 30 жылдардағы процестерге саяси баға бере алмады. Адамдарды ақтау біртіндеп созыла берді, сүйтіп істі қарау тек жазаланғандардың өздерінің немесе туысқандарының ауыздары бойынша ғана жүргізілді.
1987 жылғы 28 қыркүйекте СОКП Орталық Комитеті Саяси Бюросының 30, 40, 50 жылдардағы жазаланғандарының материалдарын қосымша зерттеу жөніндегі комиссиясының құрылымына байланысты бұл жұмыс кең көлемде қайтадан басталды. Партиялық, мемлекеттік архивтерде 1953 жылдан соң ақтау мәселелерін зерттеген бұған дейінгі комиссиялардың архивтеріндегі барлық қажетті документтер оларды қарауына берілді.
Сондай-ақ жеке адамға табыну жылдарында күйзеліске ұшыраған комунисттік және жұмсшы партияларының өкілдерін мақтау жөнінде де көп жұмыс істелді. Революциялық қызметі үшін өз елінде құғынға ұшырыған бұл адамдар кезінде жаңа өмір орнатуға үлесін қосу үшін Советтер Одағына келген болатын. Сталиннің жандайшаптары олардың көпшілігін шпиондық жасады, араңдатушылық етті деп айыптады.
Шамамен шетел комунистік партиялары 1422 мүшесінің жазаланғаны туралы мәлімет алынды. Олардың басым көпшілігі ақталған, бұл бағыттағы жұмыс одан әрі жалғастырылуда. Жазалаудан 31 ел компартияларының: Болгария, Германия, Монғолия, Польша, Австрия, Югославия және басқалардың көрнекті қайраткерлері азап шекті. Олардың ішінде Коминтері Атқару Комитеті Президиумының мүшесі Бела Кун, Польша Компартиясының Бас хатшысы Уолиан Лещинский, Румыниянікі – Элек Кеблеш, Югославиянікі – Милан Горкич, Монғолияның премьер министрлері Амор мен Гундун, Германия Компартиясы Орталық Комитетінің хатшысы Гейнц Нейман, Эрнст Тельманның хатшысы Вернер Гирш, Болгария Компартиясы Орталық Комитетінің хатшылары Василий Петров және Иван Павлов бар.
СОКП Орталық Комитеті Саяси Бюросының комиссиясында қарау үшін басқа процесстерінің материалдарыда әзірленді. Олардың ішінде «Ленинградтық Орталық» (С.М.Кировтың өлімі туралы іс), Сафаровтың, Залуцкидің және басқалардың зиневевтік топтары, «бүкілодақтық троицкийшіл Орталық», И.Н.Смирновтың тройцкийшіл тобы «рыковтың мектебі» деп аталатындарға қатысушылар жөніндегі істерде бар. «Демократиялық орталық», «сұлтанғалиевшілер орталығы», «орыстар ұлттық одағы». Москвадағы эсселер тобы, «бүкілроссиялық республикалық демократиялық», «шақтылық іс». «Өндірістік партия ісі», (меньшивиктердің) Россия социал-демократиялық жұмысшы партиясы Орталық Комитетінің одақтық бюросы» сиақты істерге сондай-ақ өнеркәсіптік түрлі салалары мен мемлекеттік мекемелерде зиянкестік жасағаны үшін айыпталған адамдар жөніндегі материалдарды тексеру жүргізілуде.
Сонымен бірге әртүрлі партиялардың қандайда бір болмасын «блоктар» мен «орталықтарға» қатысуы туралы істерін қайта қарау, олардың іс жүзінде болмағанын көрсетті, ал бұл ұйымдарға қатысушыларға тағылған айыптар тергеумен сот талдауларының барысында қолдан жасалған болып шықты. Осының бәрі Сталиннің жеке өзінің, оның жақын серіктерінің нұсқауымен. Ягода, Ежов, Берия, Абакунов және басқа саяси авантюристердің белсене қатысуы арқылы жасалды. Сондықтан аталған істер бойынша өткен адамдардың сот арқылы толық ақталып, олардың көбісінің партиялылығы қалпына келтірілгені түсінікті.
Сотсыз шешімдерді мұқият зерттеу олардың заңдылықты өрескел бұзу арқылы қабылданғанын дәлелдеді. Осыған байланысты Мемлекет қауіпсіздігі Комитеті осы шешімдердің бәрінің Заңдылық актімен күшін жою туралы дерективалық органдар алдына мәселе қойды. 1989 жылғы 16 қаңтарда ССРО Жоғарғы Советі Указ шығарып, жеке адамға табыну кезінде сотсыз болған жаппай жазалауларды айыптады және оларды конституцияға жатпайтын іс деп тапты. Бұл Указды ССРО Жоғарғы Советі сол 31 шілдеде бекітті.
Қабылданаған заңды жүзеге асыру үшін Комитет және Мемлекет қауіпсіздігінің 54 териториялық орган осы указға жататын адамдардың істерін қайта қарауды аяқтады.
Партия Совет және басқа права қорғау органдарымен тығыз іскерлік байланыста болып, істерді қайта қарауды бақылау және көмектесу үшін СОКП Орталық Комитетінің жанындағы партиялық бақылау комитетінің, ССРО Заң министрлігінің, ССРО және РСФСР Прокуратурасының өкілдерімен бірге жергілікті жерлерге бару 1988-1989 жылдары 856582 адамның 591.107 ісін қайта қарауға жағдай жасады. 844.740 адам ақталды. 11.842 адам туралы бұрын шығарылған үкім сол күйінде қалдырды.
Мемлекет қауіпсіздігі органдары 1988-1989 жылдары азаматтардың ақтау жөніндегі 68000 нан астам өтінішін қарады. Мұның заңда қаралмағандығына қарамастан қауіпсіздік органының қызметкерлері ақтаушылардың және тусқандарының өтініші бойынша оларды қылмысты істермен таныстыруда, архивтік істердегі революциялық қозғалысқа, азамат және Ұлы Отан Соғысына, шаруашылық құрылыстарға қатысуы жөніндегі өмірбаяндық мінездемелерді, сондай-ақ басқада сіңірден еңбектері туралы мәліметтерді хабарлауда, қамалған кезде алынып, сақталған жеке документтерді, хаттарды, суреттерді, қолжазбаларды және де басқа материалдарды қайтарып берілуде.
Дәлірек айтқанда ССРО халық депутаттарының көптеген сұрулары, сондай-ақ жариялау үшін материалдар әзірлеп жүрген творчестволық қызметкерлердің өтініштері он бағытта қаралды. Архив материалдары негізінде мүлік мәселелері шешілуде, ақталғандардың еңбек стажы қамалғанға дейінгі олардың істеген жері және тұрған адресі, семьяларының құрамы және сол сияқтылар жөнінде куәліктер берілуде.
Кейбір жағдайларда арыз иелері тергеушілер мен соттардың, сондай-ақ қамауға рұқсат берген ресми адамдардың аты-жөнін айтуды сұранады. Мұндай өтініштер де қанағаттандырылуда, істі нақты бұрмалаушыларға берілген жазалар туралы хабарлануда. Ал ондайлар аз емес. Қылмысты істері және заңдылықты өрескел бұрмалағаны үшін ішкі істер Халық Комиссариатының – Мемлекет қауіпсіздігі министрлігінің қызметкерлері әртүрлі жазаларға сотталды, оның ішінде 1824 –і ату жазасына кесілді.
Олардың ішінде Мемлекет қауіпсіздігінің министрі В. Абакумов, ССРО Мемлекет қауіпсіздігі министрлігінің аса маңызды істер жөніндегі тергеу бөлімшесінің бастығы А. Леонов (Абакумовтың ісі бойынша өтеді). Ішкі істер Халық Комиссариатының Батыс-Сібір өлкесі жөніндегі басқармасының бастығы С.Миронов – Король. Мемлекет қауіпсіздігі министрлігінің аса маңызды істер жөніндегі тергеу бөлімшесі бастығының орынбасары В.Комаров, Ішкі істер Халық Комиссариаты басқармасының Хабаров өлкесі бойынша бастығы В.Подольский, ССРО Мемлекеттік хауіпсіздігі министрінің орынбасары – аға тергеуші М.Рюмин, ССРО Ішкі істер Халық Комиссариаты – Мемлекет хауіпсіздігінің губерниялық басқармасы бөлімінің оперативті уәкілі П.Церенто, ССРО Ішкі істер министрлігінің аса маңызды істер жөніндегі тергеу бөлімшесінің бастығы Л.Владимирский (Берияның ісі бойынша өтеді), Ішкі сітер Халық министрінің орынбасары Б.Котығы, С.Гоглидзе (Берияның ісі бойынша өтеді), Грузия ССР-ның Ішкі істер министрі В.Деканозов (Берияның ісі бойынша өтеді), ССРО Ішкі істер министрінің орынбасары В.Кабулов (Берияның ісі бойынша өтеді), Мемлекеттік қауіпсіздігінің халық комисары В.Меркулов (Берияның ісі бойынша өтеді), Украина СССР-ның ішкі істер министрі П.Мешик (Берияның ісі бойынша өтеді), ССРО Мемлекет қауіпсіздігі министрлігінің аса маңызды істер жөніндегі тергеу бөлімшесі бастығының орынбасары Л.Шварцман және басқалар бар.
Бұлардан басқа жазалауға қатысы бар бұрынғы 2370 қызметкер париялық, әкімшілік жолмен жазаланды (қызметінен босатылды, пенсиядан, әскери атақтан айырылды, партиядан шығарылды жіне сол сиақты жазалар алды) Заңдылықты білу үшін бұзушы ретінде Мемлекет қауіпсіздігі органдарындағы басшы қызметкерлерден 68 генерал әскери атағынан айырылды, сотталды және қызметінен босатылды.
Алайда мен қылмысты істермен танысқанда өте сақ болу керек деп ойлаймын, себебі олар жазаланған адам туралы, оның тергеу мен соттаған мінез құлқы туралы қате, дұрыс емес ұғым тудыруы мүмкін. Мұның басқа да азап шеккен азаматтардың мүдделеріне қатысы бар. Шынында «мойындап берген жауап» деген арқалы адамның адал есімі былғанып, оның революция, халық, совет мемлекеті алдындағы сіңірген еңбегіне көлеңке түсуі мүмкін. Оған қоса жалған жалау үшін кек алуға әрекеттенуі де ықтимал, ұлттық қастандық жасау басқада қолайсыз салдарлардың болуыда ықтимал. Архив істеріндегі материалдар бойынша позитивттік мәліметтер беруге келетін болсақ, мұнда іс жүзінде ешқандай шектеушілік болмайды.
Айтпақшы, архивтерді пайдалануға және ақталғандардың ісімен танысуға жіберілу мәселелерін іс жүзінде шешу жаңаша қарауды, архив туралы Заңды жетілдіруді талап етеді ғой деп ойлаймын.
ССРО Мемлекет хауіпсіздігі комитетінің қатысуымен әзірленетін «ССРО-ның архив қоры туралы» жаңа заң сөз жоқ документтер құпиялылығын болдырмаудың бірқатар проблемаларын шешеді, бұл процеске бірден бір праволық және принципиалды сипат береді.
Кінәсіз опат болған азамат тарды есте сақтау үшін оларды жерлеген жерлер ізделуде, партия, совет органдарымен және жұртшылықпен бірге мұндай жерлерді ресми мазарат деп тану, ескерткіштер мен мемориалдар орнату мәселелері шешілуде. Жергілікті газеттерде ақталғандардың тізімдері жариялануда.
ССРО Мемлекеттік хауіпсіздігі комитеті мен оның жергілікті органдары халықты негізсіз жазалағандарды ақтау жөніндегі жұмыстың жайымен хабардар етіп отырады. Осы мақсатта Мемлекет қауіпсіздігі комитеті басқармалары қызметкерлерінің басшы құрамымен жұртшылықтың және еңбек коллективтерінің кездесулерін ұйымдастырып отырады. Москвада 1989 жылы Хрущев атындағы және 1905 жылды еске алу заводтарының жұмысшыларымен, П.О.Сухо атындағы конструкторлық бюроның, ССРО Ғылым академиясының Шығыстану институтының қызметкерлерімен, ВЛКЖО Москва қалалық комитетінің активімен, жазаланғандарының және олардың туысқандарының ассоциациясы мүшелерімен және басқалармен кездесулер өткізілді. Тек 1989 жылы өзінде ғана мерзімді баспа сөзде тақырыпта 1100-ден астам мақала жарияланып, 309 радио және телевизия хабары түрленді.
Істің тағы бір жағы – ССРО Мемлекет қауіпсіздігі комитеті орталық аппаратының жазалау құрбандарының ақтау жөніндегі тәжірибесі туралы. Бұл жөніндегі тәжірибе үнемі қортылып, материалдар өзіміздің бөлімшелерге, сондай-ақ жергілікті жерлерге жіберіліп отырылады. Мемлекет қауіпсіздігі комитеті мен оның жергілікті органдары жаппай жазалау кезеңіне, оның ішінде құрбан болған санын дәл анықтауға байланысты барлық жағдайларды ғылыми және талдау бағытында тер төге еңбек етуде. Егер уақыт факторының өз ролін атқарғанын ескеретңн болсақ, бұл оңай міндет емес. Архив документтері аз сақталған, трагедиялық оқиғалардың жан-жақты және объективті мәлімет бере алатын куәлары барған сайын азаюда.
Алайда біздің жұмысымызда елеулі кемшілік жоқ деп айта алмаймыз. Олар бар және ол туралы ССРО Мемлекет қауіпсіздігі комитеті коллегиясында атап көрсетті. Дәлірек айтқанда Мемлекет комитетінің – Мемлекет қауіпсіздігі комитеті басқармаларының архивтерінде 30-40 жылдардағы, 50 жылдарындағы басындағы кезеңге қатысты, сот арқылы қаралып, шешілуге тиісті тағыда 752 мың іс жатыр. Егер олар бойынша ақтау ісі қазіргідей қарқынмен жүргізілетін болса, бәлкім оның ондаған жылдарға созылып кетуі ықтимал.
Ия, бұл істер қиын, осыған орай тергеушілер, прокурорлар, соттар атқаратын істер жеткілікті. Ал енді оны қалай тездету керек? ССРО Мемлекет қауіпсіздігі комитеті бұл үшін ССРО Жоғарғы Советі қабылдап, 30-40 жылдарда және 50 жылдардың бас кезінде контрреволюциялық қызметі үшін (РСФСР қылмысты істер кодексінің 58-10 статияларымен) сотталған адамдарды сот арқылы тез ақтаудың праволық негізі бола алатын арнайы заң қабылдауды қажет деп санайды. Менің барлық білетінім барлық заң қорғау органдарының қатысуымен әзірленген заңның жобасын жақында халық қалаулылары талқылайтын болады.
Тағы бір кемшілік, негізсіз жазаланған азаматтардың заңды правалары мен мүдделерін қалпына келтіруге байланысты. Ақталғандар мен олардың туысқандарының тұрған жерін анықтау үшін барлық уақытта бірдей қажетті шара қолдана бермейді, жазаланғандардың өлу себептері және өлген күні туралы хабарды, азаматтық хал-ахуалды тіркеу органдарына дер кезінде жібермеу фактілері кездесуде. Мұндай мәліметтің ақтау туралы мәселені шешу кезінде принципиалды маңызы бар екендігі, жазаланғандардың заңдылықты бұзуға қатысты болуы мүмкін екендігі істі қарау кезінде барлық уақытта бірдей тексеріле бермейді.
Мемлекет қауіпсіздігі комитетінің жергілікті жерлердегі бірқатар органдарында кінәсіз жазаланғандарды ақтауға байланысты шаралардың саяси маңыздылығы ақырына дейін ойластырылмаған. Жазаланған азаматтар мен олардың туысқандарының арыздарын қарау кезінде формализм мен қағазбастылыққа жол беру фактілері кездеседі. Жазалау құрбандары мен олардың туысқандарының тағдырына ат үсті қарап, жанашымастық білдіретін қызметкерлер бар. Мұндай фактілер көп емес, сөйтсе де Мемлекет қауіпсіздігі комитетінің беделіне елеулі нұқсан келтіреді.
Мемлекет қауіпсіздігі комитетінің кейбір органдары жазалау құрбандарының жерленген жерлерін анықтауда және оларды есте қалдыруда шабандық танытып отыр. Әртүрлі өсек-аяңдарға дер кезінде тойтарыс бермейді, халық арасында түсінік жұмыстарын нашар жүргізуде.
Қорыта келе айтайын дегенім, ССРО Жоғарғы Советінің Қорғаныс және Мемлекет қауіпсіздігі жөніндегі комитеттері ССРО Мемлекет қауіпсіздігі комитетінің 30-40 жылдарды және 50 жылдардың басында жазалау құрбанына ұшырағандарды ақтау жөніндегі жұмысын мақұлдады. Бұл жұмыстар одан әрі жалғасуда, мен жоғарыда айтқан ССРО Жоғарғы Советі Президиумының 1989 жылғы 16 қаңтардағы Указына жататын, сот органдарының шешімдеріне байланысты істерді қайта қарау осы жылдың бірінші жартысында аяқталатын болады.
ССРО Жоғарғы Советінің Комитеті ССРО Жоғарғы Сотына, ССРО Заң министрлігіне, ССРО Прокуратурасына, ССРО Мемлекеттік қауіпсіздігі комитетімен бірлесе отырып, сот органдарын негізсіз жазалаған азаматтарды тезірек ақтау үшін қажетті ұсыныстар мен праволық нормаларды әзірлеуді тездету ісін тапсырды. Сондай-ақ ССРО Министрлер Советінің жанындағы Бас архив басқармасында ССРО Жоғарғы Советіне ССРО – дағы Мемлекеттік архив қоры туралы заңның жобасын тапсыруды тездету ұсынылды.
Ал ССРО Мемлекет қауіпсіздігі комитеті халық депутаттары қоғамдық және еңбек коллективтерінің өкілдеріне басқа да заң қорғау органдарымен бірлесе отырып, сталиндік жазалаудың құрбандарын жерлеген жерлерді іздеу, оларды мәңгі есте қалдыру, мемориалдық мазараттар жасау және ескерткіштерт орнату жұмыстарын одан әрі жүргізе беретін болады.
Бір сөзбен айтқанда алда атқарылар істер көп. Уақыт күтіп тұрмайды. Сондықтан біздер, Мемлекет қауіпсіздігі органдарының қызметкерлері біздің тарихымыздың трагедиялық беттері толық айқындалуы үшін қажетті нәрсенің бәрін істейміз. Бұл – біздің зорлық-зомбылық пен заңсыздық құрбандары алдындағы қасиетті міндетіміз.
«Известия» газетінің «Неделя» қосымшасы. №20 1990 жыл.
